Բոլոր տոնական սեղանների պարտադիր և գլխավոր զարդը՝ լավաշ
ՀասարակությունԼավաշը մոտ 60-70 սմ երկարությամբ, 3040 սմ լայնությամբ և 1,5-3 մմ հաստությամբ օվալաձև հարթ հաց է, որը բնորոշ է միայն հայերին: Ճիշտ է, որոշ ժողովուրդներ ևս իրենց նմանատիպ հացը անվանում են լավաշ, սակայն պատմականորեն ապացուցված է, որ այն զուտ հայկական հաց է:
Ավանդական լավաշի խմորը պատրաստվում է ցորենի ալ յուրից, գոլ ջրից և աղից: Խմորը հունցում են ու դնում տաք տեղ խմորման համար, որից հետո թխում թոնիրում: Հայկական լեռնաշխարհում հաց թխել են դեռևս Քրիստոսի ծննդից առաջ 3-2-րդ հազարամյակներում: Այդ են վկայում մի շարք հնավայրերում հայտնաբերված աղորիքներն ու թոնիրները: Արտաշատ քաղաքի պեղումների ժամանակ հայտնաբերվել է այդ ժամանակաշրջանի գետնափոր թոնիր:
Ըստ հայ դիցաբանության, հայոց ռազմի աստված Վահագնի և գեղեցկության աստվածուհի Աստղիկի հարսանիքին աստվածների հայր Արամազդը Աստղիկի ուսին լավաշ է դրել՝ որպես հաջողության ու երջանկության խորհրդանիշ: Ինչպես շատ այլ տափակ, հարթ հացեր, լավաշը ևս ունի հին ծագում, և պատրաստման եղանակը չի փոխվել հազարամյակների ընթացքում:
Բայց ի տարբերություն հացի շատ այլ տեսակների, հայկական դասական լավաշը չի պարունակում խմորիչ: Եվ դա է նաև պատճառը, որ լավաշն առողջարար է և հարմար ցանկացած սննդակարգի համար:
Լավաշի մեկ այլ կարևոր առանձնահատկությունը նրա բազմաֆունկցիոնալությունն է, որը թույլ է տալիս, որ այն օգտագործվի որպես գդալ, որպես ափսե կամ էլ անձեռոցիկ: Հայերը լավաշն ուտում են, որպես հաց, լավաշով միս են բռնում և փաթաթում, լավաշի մեջ տարբեր ուտեստներ են դնում և պատրաստում բրդուճ:
Լավաշը հայերից բացի օգտագործել են նաև այլ ազգեր, և դա է պատճառը, որ հացի այս տեսակը ստեղծման առումով չի էթնիկացել, սակայն առանձնացել է պատրաստման եղանակով ու կենցաղում օգտագործելու ձևերով:
Դարեր շարունակ լավաշ թխելը հայ կանանց մենաշնորհն է եղել: Նրանք, մեծից մինչև երիտասարդ, իրենց գործի իսկական մասնագետներն են եղել:
Օրինակ՝ Հայաստանի հեռավոր գյուղերում կա մի այսպիսի ավանդույթ, որ մինչև ամուսնանալը աղջիկները պետք է սովորեին լավաշ թխել:
Նոր թխված լավաշը շատ փափուկ է, բայց շուտով այն դառնում է փխրուն և պատրաստ է պահպանման երկար ժամանակ: Լավաշի չորանալուց հետո նրա վրա կարելի է ցանել ջուր, և այն փափկում է ու նորից դառնում օգտագործման ենթակա։
Որոշ գյուղերում մինչև հիմա հայերը լավաշ թխում են աշնանը և պահում ձմռան օգտագործման համար: Ճշմարտությունն այն է, որ լավաշը աշխարհի ամենաերկարաժամկետ պահվող հացն է (պահպանման ժամկետը՝ 1 տարի):
Բուրավետ, ախորժաբեր լավաշը հայոց հացերի արքան է, Հայաստան աշխարհի սրբազան արարչագործությունը:
Նրա քաղցրությունը պայմանավորված է դարեր շարունակ այս քարքարոտ հողից դժվարությամբ հաց քամելու արդար վաստակով, ինչպես ասում են` քարից հաց քամելով: Լավաշը բոլոր տոնական սեղանների պարտադիր և գլխավոր զարդն է:
Հայկական խոհանոցում կան ազգային ուտեստներ, որոնք ուտում են միայն լավաշով: Չմոռանանք նաև, որ առանց թարմ լավաշի անհնար է վայելել ո՛չ պանրով բրդուճը, ո՛չ մսով խուրջինը, քյաբաբը և ո՛չ էլ անուշաբույր խորովածը, իսկ չոր լավաշը օգտագործվում է նաև հայկական ավանդական խաշի և պանրխաշի հետ:
Հազարամյակներ շարունակ լավաշը ոչ միայն զբաղեցրել է ամենաբարձր տեղը հայկական խոհանոցում, այլ նաև ձեռք է բերել սրբազան իմաստ՝ խորհրդանշելով կյանքն ու իմաստությունը:
Նյութը հրապարակման պատրաստեց Pressmedia.am-ը