Հայաստան-ԵՄ
ՎերլուծությունԸնթացիկ տարվա նոյեմբերի 24-ին նախատեսվում է Հայաստանի և Եվրամիության միջև շրջանակային համաձայնագրի ստորագրումը։ Ներկայումս և հայկական կողմը, և Եվրամիությունը նշում են, որ որևէ լուրջ պատճառ չկա, որը կարող է խոչընդոտել այս համաձայնագրի հաստատումը։ Համաձայնագրի շուրջ բանակցությունները բավական երկար նախապատմություն ունեն, որոնց արդյունքը ներկայումս հրապարակված և կարող ենք ասել նաև բանակցված փաստաթուղթն է։ Այս պայմաններում թերևս նպատակահարմար է հետհայացք գցել Հայաստան- Եվրամիություն հարաբերությունների սկզբնավորման և զարգացման բոլոր փուլերին։
Հայաստան-Եվրամիություն հարաբերությունների մեկնարկն ըստ էության 1999 թվականին կնքված ԵՄ-Հայաստան գործընկերության և համագործակցության համաձայնագիրն է, որը թույլ է տալիս իրականացնել լայնածավալ համագործակցություն քաղաքական երկխոսության, առևտրի, ներդրումների, տնտեսության, օրենսդրության և մշակույթի ոլորտներում:
ԵՄ-ն ձգտում է ավելի խորացնել և ամրապնդել Հայաստանի հետ իր համակողմանի համագործակցությունը համատեղ հետաքրքրություն ներկայացնող բոլոր ոլորտներում։ 2004թ․-ինՀայաստանըընդգրկվեց Եվրոպական հարևանության քաղաքականությունում(ԵՀՔ), իսկ 2009թ․-ին՝ արդենԱրևելյան Գործընկերություն ծրագրում
Արևելյան գործընկերության ծրագրում ընդգրկումն ըստ էության նոր էջ էր բացում Հայաստան-ԵՄ հարաբերություններում։ Շարունակական բանակցությունների արդյունքում նախատեսվում էր 2013 թվականին Հայաստանի և ԵՄ- միջև Ասցացման համաձայնագրի ստրագրում։ Փաստաթուղթը հիմնականում կազմված էր երկու՝ քաղաքական և տնտեսական բաժիններից։
Սակայն Հայաստան-ԵՄ ասոցացման համաձայնագիրն այդպես էլ չստորագրվեց, քանի որ Հայաստանը հայտարարեց Եվրասիական տնտեսական միություն մտնելու ցանկության մասին։ 2015 թվականի հունվարի 2-ից Հայաստանը դարձավ Եվրասիական տնտեսական միության լիիրավ անդամ։
Այս տեղ հարկ է նշել, որ ԵՏՄ-ին անդամակցելու ցանկության հայտարարությունից հետո տարբեր հարթակներում շեշտվում էր այն փաստը, որ Հայաստանը հրաժարվել է Եվրամիւթյան հետ համաձայնագրի ստրագրումից, սակայն քաղաքական իրադրությունն ըստ էության շատ ավելի բազմաշերտ էր։ Նախ և առաջ պետք է նշել, որ Հայաստանն անդամակցելով ԵՏՄ-ին չայրեց կամուրջները Եվրամիության հետ հարաբերւթյւններում։ Ավելին Հայկական կողմը բազմիցս հայտարարեց, որ Հայաստանը պատրաստ է ստորագրել Եվրամիության հետ շրջանակային համաձայնագրի քաղաքական մասի տակ։
2015 թվականի հոկտեմբերին Եվրամիության Արտաքին հարաբերությունների խորհուրդը լիազորեց Եվրոպական հանձնաժողովին և Բարձր ներկայացուցչին բանակցություններ սկսել Հայաստանի հետ նոր և պարտադիր իրավական ուժ ունեցող համալիր համաձայնագրի շուրջ, ինչպես նաև տրամադրեց բանակցային հարթակ։
Բանակցությունների պաշտոնական մեկնարը տրվեց 2015 թվականի դեկտեմբերի 7-ին։
Հենց այս բանակցությունների արդյունքում էլ ձևավորվեց այն փաստաթուղթը, որը ներկայումս գտնվում է բանակցությունների սեղանին և հրապարակված է։ Պետք է նշել, որ բովանդակային առումով այս փաստաթուղթն ընդգրկում է ժողովրդավարությունից մինչև էներգետիկ անվտանգության ոլորտները, կազմված է հարյուրավոր էջերից և ըստ էության առավելապես քաղաքական համաձայնագիր է։ Այլ կերպ ասած, գուցե մի փոքր կոպիտ հնչի, սակայն այս համաձայնագիրն այն էր, ինչ առաջարկում էր Հայաստանը 2013 թվականին։
Համաձայնագրի քաղաքական նշանակությունը ներկայումս երկու կողմերի համար էլ դժվար է գերագնահատել մի շարք իրողությունների պատճառով։ Նախ և առաջ Հայաստանում սահմանադրական փոփոխություններն այլևս կայացած փաստ են, 2018 թվականի ապրիլից Հայաստանը վերջնականապես անցում կկատարի լիարժեք խորհրդարանական կառավարման։ Այս տեսանկյունից Եվրամիության հետ հարաբերությունների խրացումն ու մասնավորապես եվրոպական պառլամենտարիզմի ավանդույթների ներմուծումը կարևոր գործոններ են խորհրդարանական կառավարման մոդելի կայացման տեսանկյունից։ Բացի այս արտաքին քաղաքականության տեսանկյունից այս համաձայնագիրը խորհրդանշում է հայկական կողմի հավասարակշռված դիրքորոշումը երկու տարբեր երբեմն էլ միմյանց հետ հակասություններ ունեցող բևեռների նկատմամբ։ Ինչ խոսք, այս հավասարակշռությունը որոշակիորեն խախտվել էր ԵՏՄ-ին Հայաստանի անդամակցությունից և Ասոցացման համաձայնագրի սառեցումից հետո։
Ա․Մարգարյան