Ինչու՞ են Ալիևն ու Էրդողանը որոշել ճեղքում իրականացնել Պուտինի ուղղությամբ

Վերլուծություն 21 Հունիս, 2021 17:00

Regnum.ru-ն գրում է, որ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը Ադրբեջան կատարած այցից հետո տեղական հեռուստատեսության եթերում հայտարարել է Ռուսաստանի իր գործընկեր Վլադիմիր Պուտինի հետ առաջիկա հանդիպման մասին:

Միաժամանակ նա ասել է, որ «Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը ևս շուտով բանակցություններ կվարի Ռուսաստանի ղեկավարի հետ»: Մինչ օրս պաշտոնական մակարդակով ռուսական կողմը չի հաստատել, բայց և չի հերքել այդ տեղեկատվությունը: Միևնույն ժամանակ, պարզ է, որ Էրդողանն ու Ալիևը ցանկանում են մեկնել Մոսկվա Բաքվի և Անկարայի դաշնակցային հարաբերությունների մասին Շուշիում ստորագրված հռչակագրից հետո տարածաշրջանում ստեղծված նոր իրավիճակի հետ կապված:

Փաստն այն է, որ ղարաբաղյան երկրորդ պատերազմի ավարտից հետո ամեն ինչ պտտվում է 2020 թվականի նոյեմբերի խաղաղության համաձայնագրի կատարման շուրջ, որի կետերը նախատեսում են ոչ միայն հրադադարի ռեժիմի պահպանում, այլ նաև տարածաշրջանում կապի միջանցքների ապաշրջափակում: Այդ ուղղությամբ Ռուսաստանի, Ադրբեջանի և Հայաստանի փոխվարչապետերի մակարդակով եռակողմ հանձնաժողով է աշխատում:

Ճիշտ է, առկա է կաշկանդվածություն կապված Հայաստանում ստեղծված քաղաքական անորոշության հետ, բայց նախանշված գործընթացի տրամաբանությունը հանգեցնում է երկու երկրների միջև խաղաղության պայմանագրի ստորագրմանը, որը պայմաններ կստեղծի և կխթանի Ադրբեջանի և Հայաստանի, իսկ հետագայում Թուրքիայի և Հայաստանի միջև հարաբերությունների կարգավորման համար: Շուշիի հռչակագրից հետո իրավիճակը սկսել է ձեռք բերել նոր բնութագրեր: Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևը, կամ իր նախաձեռնությամբ, կամ Անկարայի ճնշման ներքո, երկու երկրների միջև պաշտպանության և փոխօգնության խնդիրներ է ներմուծել այդ փաստաթղթի մեջ, ինչը տարածաշրջանում ստեղծում է նոր քաղաքական և աշխարհաքաղաքական իրողություն:

Այսպիսով, մի կողմից Էրդողանը ելույթ ունենալով Ադրբեջանի խորհրդարանում, կոչ է արել Հայաստանին ընդունել Զանգեզուրի միջանցքի ստեղծման վերաբերյալ Բաքվի պահանջները, և միևնույն ժամանակ նախազգուշացրել է, որ եթե իրավիճակը սրվի, Երևանը կհայտնվի Ադրբեջանի և Թուրքիայի համատեղ ուժային պատասխանի առջև: Ավելին, ադրբեջանցի փորձագետները հայտարարել են, որ «Թուրքիան հանդես է գալիս որպես Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության երաշխավոր» և նախանշել են «ռազմական գործողությունների արդյունքների անշրջելիության» գործոնը:

Այստեղ հարց է առաջացնում․ ինչպիսի՞ ուժից է սկսել վախենալ Ալիևը: Մի՞ թե Հայաստանից: Տեսանելի են կարևոր նրբերանգներ: Արտաքինից Բաքուն Զանգեզուրի միջանցքի ստեղծումը կապում է այն տնտեսական օգուտների հետ, որոնք Երևանը կարող է ստանալ նախագծին միանալով: Այնուամենայնիվ, այդ միջանցքը դիտարկվում է նաև որպես «Մեկ գոտի, մեկ ճանապարհ» չինական նախագծի բաղկացուցիչ մաս, որը Չինաստանը «հիմնական թշնամին» հռչակած Արևմուտքը կփորձի արգելափակել Անդրկովկասում: Այդ առումով կարելի է ենթադրել, որ Արևմուտքը կսկսի տարածաշրջանում ստեղծել հավասարակշռության նոր բարդ համակարգ: Միևնույն ժամանակ, նկատվում է հատկապես Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի խնդրի հարցում միտում, որն է առանց այն կապելու որևէ «միջանցք»-ի հետ հեռացնել այն թե՛ Բաքվից և թե՛ Երևանից:

Այդ պատճառով էլ Ալիևը հապճեպ սկսել է Թուրքիային իրական տարածաշրջանային հեգեմոնի կարգավիճակ մտցնելու գործընթացը: Բաքուն և Անկարան անհանգստացած են նաև այլ պահերից: Ի սկզբանե, Ժնևում Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի նախագահներ Վլադիմիր Պուտինի և Ջո Բայդենի հանդիպումից առաջ հայտարարվել էր, որ ի թիվս բազմաթիվ այլ խնդիրների, կողմերը կքննարկեն նաև Լեռնային Ղարաբաղը: Բայց հանդիպումից հետո պարզաբանող մանրամասներ չեն հաղորդվել: Ապագայում շատ բան կախված կլինի ԱՄՆ-ի գործողություններից կապված Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի որոշման հետ: Իսկ Մոսկվան, հայտարարելով, որ այդ խնդրի լուծումը ժամանակավրեպ է, զբաղեցրել է սպասողական դիրքորոշում: Բայց ի՞նչ կլինի վաղը:

Որքանո՞վ է շահավետ Մոսկվայի համար տարածաշրջանային անվտանգության նոր համակարգ ստեղծելու նպատակով Անկարայի կողմից առաջարկված «վեցյակի դաշնագիրը» Ռուսաստանի, Թուրքիայի, Իրանի, Հայաստանի, Վրաստանի և Ադրբեջանի միջև: Ներկայումս առկա է միայն միջանկյալ կոմբինացիա, որով Ալիևը կարողացել է ղարաբաղյան հայերի ճակատագրի քաղաքական պատասխանատվությունը գցել բացառապես Ռուսաստանի վրա, բայց և սկսել է Թուրքիային մտցնել այդ խաղի մեջ: Ըստ թուրքական Sabah թերթի, նման քաղաքականությունը հիմնված է այն ենթադրության վրա, որ «Թուրքիան և Ռուսաստանը ամուր դաշինքի մեջ են», չնայած The National Interest ամերիկյան հրատարակությունը չի բացառում Ռուսաստանի և ոչ թե Թուրքիայի հետ հետ Անդրկովկասում ԱՄՆ-ի սերտ համագործակցությունը հաշվի առնելով Չինաստանի հետ առճակատման հեռանկարները: Ինչ էլ որ լինի, Վաշինգտոնը չի թաքցնում այն փաստը, որ «իրենք իրենց արտաքին քաղաքականության հնարավորությունները որոշելու համար վերագնահատել են իրավիճակը»:

Տարբերակներից մեկը այն է, որ եթե Ադրբեջանում և Թուրքիայում որոշակի ուժերի հաջողվի վարկաբեկել Լեռնային Ղարաբաղի ռուս խաղաղապահներին, ապա նրանց տեղը կզբաղեցնեն այլ երկրների խաղաղապահներ: Ի դեպ, Շուշիի հռչակագրի տեքստում Ռուսաստանը հիշատակվում է միայն մեկ անգամ, այն էլ Աղդամի շրջանում Թուրքիայի հետ համատեղ դիտանցման կենտրոնի համատեքստում: Իսկ Ադրբեջանի նախագահի արտաքին քաղաքականության հարցերով օգնական Հիքմեթ Հաջիևը չգիտես ինչու շնորհակալություն է հայտնել ՆԱՏՕ-ին:

Բայց այդ պարագայում Ալիևը և Էրդողանը պետք է ուղղորդվեն դեպի Բրյուսել, այլ ոչ թե շտապեին Մոսկվա Պուտինին տեսնելու: Իսկ ընդհանրապես, Ռուսաստանի համար, որը Անդրկովկասում Անկարայի հետ դաշինքը թույլատրելի է համարում, ժամանակն է կանգ առնել և սեփական ազգային անվտանգությունն ապահովելու համար սկսել հաշվարկել հնարավոր ռիսկերը տարածաշրջանում: Ավելին, ներկայումս հիմնական ինտրիգն այլևս Բաքուն ու Անկարան չեն: Տարածաշրջանում գործընթացներ են հասունացել, որոնք, ի վերջո, ճեղքում են իրականացնելու, ընդ որում բավականին ուժեղ: Ճգնաժամ է հասունանում: