Ինը հետաքրքիր փաստ Ամանորի մասին
Ուշադրության կենտրոնումՉգիտեմ՝ ով ինչպես անցկացրեց Ամանորը, բայց փաստ է, որ Կրակագույն աքաղաղի խորհրդանիշի ներքո ընթացած տոնակատարություններն այլևս անցյալում են, և աշխատանքային եռուզեռը դարձյալ տարվա միակ տանուտերն է իրեն զգում: Հետևաբար, մենք նույնպես կշարունակենք անել այն, ինչ միշտ ենք արել: Այն է՝ ընթերցողին ներկայացնել միջազգային անցուդարձի հնարավորինս ընդգրկուն համայնապատկեր: Բայց քանի որ մենք նույնպես սովորական մահկանացուներ ենք ու ենթակա հետտոնական դեպրեսիաներին, չենք շտապի ձեզ ավելի և միանգամից ծանրաբեռնել, օրինակ, հենց Ամանորի գիշերը Ստամբուլում իրականացված ահաբեկչության մանրամասներով կամ՝ սիրիական–իրաքյան գործընթացներով, որ արդեն մղձավանջի պես անվերջ են թվում բոլորին:
Այլ կերպ ասած՝ տոնից տեղեկատվություն անցումը կփորձենք փոքր–ինչ ավելի ճկուն դարձնել և այսօր, օրինակ, դարձյալ կանդրադառնանք ամանորյա տոնակատարության ավանդույթին, ձեր ուշադրությանը ներկայացնելով դրա հետ կապված տասնմեկ հետաքրքիր փաստեր: Մանավանդ որ այս օրերին նույնիսկ միջազգային մամուլում շատ կարդացինք այն մասին, թե հետսովետական երկրները, դրանց թվում՝ Հայաստանը, Սրբ. Ծնունդը մոռացած, Նոր տարին շարունակում են տոնել հունվարի մեկին և խորհրդային լավագույն ավանդույթներով:
Իրականում Խորհրդային Միությունը կամ բոլշևիկներն ու Կոմկուսը բացարձակապես կապ չունեն Նոր տարին հունվարի մեկին տոնելու ոչ ամսաթվի, ոչ բովանդակության հետ: Եվ եթե հետսովետական երկրների դեպքում, այսպես կոչված, օրինակելի երկիրը Ռուսաստանն է համարվում, չենք կարող միանգամից չանդրադառնալ առաջին փաստին և չնշել, որ Ռուսաստանում Նոր տարին առաջին անգամ Պետրոս ցարի կողմից արձակված հրամանով է նշվել հունվարի 1–ին, 1700 թվականին: Դրանից առաջ ռուսները Նոր տարին սեպտեմբերի 1–ին էին նշում, և որպեսզի հնարավորինս արագ վերացվեր ժողովրդի մեջ կարծրացած ավանդույթը՝ Պետրոս ցարը հրամայեց այդ օրվան իսկապես նոր շուք տալ՝ տները զարդարելով սոճու, նոճու, եղևնու ճյուղերով, համադամ ուտելիքներ պատրաստել՝ միմյանց հյուր գնալով, կրակել հրացաններից և հրթիռներ արձակել: Սկզբում, իհարկե, դժվար էր, բայց շատ շուտով Նոր տարին հունվարի մեկին տոնելու պահանջը սովորական և սիրված ավանդույթ դարձավ Ռուսաստանում: Այնպես որ ԽՍՀՄ–ը և բոլշևիկները, ինչպես տեսնում եք, ոչ մի կապ չունեն այս ավանդույթի հետ, որ մի բան էլ այն մնացածներին փոխանցեին: Հակառակը՝ փաստ է, որ հեղափոխությունից հետո իշխանության գալով բոլշևիկներն ուղիղ տասնյոթ տարի արգելեցին Նոր տարի տոնել և նույնիսկ եղևնի զարդարել: Եղևնին վերադարձավ միայն 1935–ին, երբ բազում մարդկանց` այն զարդարելու պատճառով համակենտրոնացման ճամբարներ ուղարկած իշխանությունները որոշեցին, որ դրա մեջ ոչ մի վատ բան չկա: Ճիշտ է՝ եղևնու գագաթը զարդարող կարմիր աստղը նախկին վեցանկյան փոխարեն հնգանկյուն դարձավ, բայց դա արդեն այնքան էլ կարևոր չէ:
Ինչ վերաբերում է տոնակատարություններին՝ դրանք այդպես էլ արգելված մնացին, և երրորդ փաստն ահա այն է, որ Նոր տարին, որպես ոչ աշխատանքային օր և համազգային տոն, ԽՍՀՄ–ում սկսեցին տոնել միայն 1948–ին, Կոմկուսի Գերագույն խորհրդի պրեզիդիումի որոշմամբ:
Ի դեպ, լավ չեմ հասկանում, թե դրսի լրագրողներից մեկը հեղինակավոր մի պարբերականում ինչու էր ծաղրել սովետական «В лесу родилась елочка» երգը, որի ներքո, իբր, հետսովետական երեխաները ցայսօր սովետական Նոր տարի են տոնում, բայց, իբր չորրորդ փաստ, ստիպված ենք արձանագրել, որ հայտնի երգը նույնպես ԽՍՀՄ–ի հետ ոչ մի կապ չունի: Այն գրվել է սրանից 113 տարի առաջ՝ ռուս բանաստեղծուհի Ռաիսա Կուդաշևայի կողմից և տպագրվել Малютка մանկական հանդեսում: 1905–ից արդեն, երբ Լեոնիդ Բեկմանը երաժշտություն գրեց դրա համար, այն իսկապես սիրված երգ դարձավ Ռուսաստանի, իսկ հետագայում, այո, նաև ԽՍՀՄ երկրների երեխաների համար: Բայց որ այն սովետական ծագում չունի, ակնհայտ է:
Եթե նկատել եք՝ Ձմեռ պապիկի թոռնիկ Ձյունանուշիկի կերպարը միայն խորհրդային և հետխորհրդային երկրներում տարածում ունի, և այստեղ ընդդիմանալու խնդիր չկա: Բայց հինգերորդ փաստն այն է, որ այն նույնպես խորհրդային ծագում չունի: Իրականում 1873 թվականին, երբ Ալեքսանդր Օստրովսկին գրեց Ձյունանուշիկ պիեսը, ռուսներն այնքան հավանեցին այդ կերպարը, որ Ձմեռ պապի հետ միասին՝ այն դարձրին Ամանորի խորհրդանիշ: Ճիշտ է և այն, որ սկզբնական շրջանում Ձյունանուշը Ձմեռ պապի աղջիկն էր, ոչ թե թոռնիկը, և խորհրդային իշխանությունները երկար ժամանակ նրան նույնպես փակի տակ պահելով հիսունականներին վերադարձրին Ձյունանուշին՝ որպես թոռնիկ:
Ինչ վերաբերում է Ձնեմարդուն՝ այն նույնպես տասնիններորդ դարի ծագում ունի և կրկին Պետրոս առաջինի անվան հետ է կապվում, ոչ թե սովետների: Այն ժամանակից ի վեր Ձնեմարդը քիչ է փոխվել՝ նույն երեքգնդանի մարմինը, գազար–քիթը, մոխրից աչքերը, դույլ–գլխարկն ու կախարդական գավազանը: Սա արդեն վեցերորդ փաստն է Ամանորի հետ կապված, որ ստիպված ենք հաշվի առնել:
Խորհրդային ամենաամանորյա ֆիլմը, իհարկե, Ճակատագրի հեգնանք կամ՝ Բաղնիքդ անուշ ֆիլմն էր, որ ցայսօր նաև հայկական եթերն է զարդարում: Ֆիլմը նախ և առաջ պատմական էր այն առումով, որ նկարվեց Մոսֆիլմի՝ ընդամենը վեց հարյուր քառակուսի մետր տարածքում երեք կամերաներով և այնքան սիրվեց ժողովրդի կողմից, որ, անտարակույս, դեռ երկար կմնա որպես Ամանորի հետ անխուսափելիորեն կապված խորհրդանիշ, իսկ այս դեպքում՝ որպես տոների հետ ուղղակիորեն կապվող յոթերորդ փաստ:
Ընդհանրապես, պատմությանը հայտնի առաջին ամանորյա ուղերձը կամ դիմումը բրիտանական կայսրության հպատակների ականջին հասավ 1932 թ.–ին՝ Գևորգ 5–րդ թագավորի օրոք, և դա այդ ձևաչափի առաջին արքունի–ծիսական տեքստն էր, ընդ որում՝ մտերմիկ, ընտանեկան ոգով առլեցուն, որով Եվրոպայում հանրության հետ ուղիղ հաղորդակցության սկիզբը դրվեց: Այլ կերպ ասած՝ ամանորյա ուղերձներն էլ սովետական ծագում չունեն, ինչի մասին սխալմամբ շաղակրատում են ոմանք: Իրականում, Խորհրդային պատմության մեջ առաջին անգամ ամանորյա ուղերձով հանդես է եկել Կալինինը՝ 1941 թվականին: Ասում են՝ հաջողված ձեռնարկ, ինչը հետագայում, ինչպես այդ երկրում շատ բան, փչացավ ու դարձավ ընդամենը պարտադիր կուսակցական–հաշվետու զեկույց՝ «փառավոր հնգամյակի հաղթանակների» վերաբերյալ: Ձանձրալի մի բան և, իհարկե, ութերորդ փաստ, որի սկիզբն էլ Բրեժնևի կողմից դրվեց՝ 1970–ին:
Որպես իններորդ ամանորյա փաստ է պետք նկատել Ձմեռ պապի այցելությունը իր թոռնիկներին: Ի տարբերություն Արևմուտքի, որտեղ Սանտա Կլաուսը բուխարիների միջով տներն էր այցելում՝ նվերներ թողնելով երեխաների համար, ԽՍՀՄ–ում, համենայն դեպս՝ մինչև յոթանասունականները, Ձմեռ պապը հիմնականում մանկապարտեզներ, դպրոցներ կամ մշակույթի տներ էր այցելում: Իսկ թե ինչ ուրախությամբ էին ողջունվում նրա բերած փոքրիկ ու աղքատիկ` паек–ները, նույնիսկ մեր սերունդն է հիշում: Դե՝ ո՞վ չի հիշում հայտնի քառատողը, որով էլ ամփոփվում էր նվերի պարունակությունը՝ Պոպոք, պնդուկ, մանդարին, շնորհավոր Նոր տարի:
Ահա այսպես, սիրելի ընթերցող: Կարծում եմ՝ ճիշտ ժամանակն է մի անգամ ևս շնորհավորել ձեզ Ամանորի առիթով, բոլորիդ բազում հաջողություններ մաղթել, որպեսզի մեր բոլորի Հայաստանում այս տարին նախ և առաջ խաղաղություն, ապա նաև՝ բարգավաճում ու շենություն բերի:
Գոհար Սիմոնյան